“Helenistik Anadolu Ege’den Kafkasya’ya” Kitap Tanıtımı

Bu yazıya başlamadan önce sizleri bir konuda bilgilendirmek isterim: Değerli bir akademisyen tarafından kaleme alınan bu kitabın Türkçe olarak tanıtımı, ismini vermek istemediğim bir dergide 2025 Mart ayında yayımlanmıştır. Aynı dergi için bu kitabın tanıtımını 2024 Aralık ayında, bizden kitap tanıtımı isteyen öğretmenime mail yoluyla gönderim sağladım. Yazının yayımı, düzeltilmesi vb. konular hakkında hiçbir dönüt almadım. Normalde boş verirdim ama tanıtımı yazarken harcadığım saatleri ve verdiğim emeğin değerini sadece ben bildiğim için boşa gitmesine izin veremem. Bu yüzdendir ki yaptığım objektif tanıtımımı sizlerle paylaşmayı çok isterim. Bu yazımda, hazırladığım ilk halinden farklı düzenlemeler yapmış bulunmaktayım. Mesela; okunması daha kolay ve daha az yorucu olsun diye içindekiler kısmını sayfanın sonlarına doğru koydum ve başlıkları koyu yaparak belirgin hale getirdim. İyi okumalar.

Fransız bir tarihçi olan Maurice Sartre, orijinali 2003 yılında yayımlanmış olan bu kitabında İskender döneminden Actium Savaşı’na kadar olan dönemin (MÖ 334-31) Anadolu’suna değinir. Kitabı yazarken 1995’te yayımladığı “İskender’den Roma İmparator’u Diocletianus’a Küçük Asya ve Anadolu” eserine başvurduğunu bildirdiği gibi ayrıca epigrafiyi, nümizmatiği, antik metinleri ve dipnotlarda da çok sık gördüğümüz araştırma referanslarını da kaynak olarak alır. Sartre, bu metodolojik yaklaşımları sayesinde derin analizlerini gözler önüne sürer. Kronolojiden sapmamaya gayret gösterilir. Bu dönem aralığında savaşlar ön plana çıksa da yazarımız sosyal hayata değinmeyi ihmal etmez. Sartre, eseri yazmaktaki amacının Antik Yunan dünyası çalışmalarını derinleştirmek ve bu alanlardaki öğrenciler için bir el kitabı sunmak olduğunu aktarır. Lakin eskiçağ Anadolusu’yla ilgilenen herkes için uygun bir kitap olabilir.

Önsöz (s.9-11) kısmında yazarın bu kitaptaki amaçlarına, kullandığı yöntemlere değinilir. Önsöz ile Giriş bölümleri arasına 4 adet dönemin Anadolu haritasını koyarak ileriki bölümlerde geçen kentleri tanıma konusunda bize yardım sağlar.

Giriş (s.17-28) kısmında Sartre, neden bu tarih aralığını seçtiğini açıklar. Anadolu coğrafyasının bölge bölge topografik ve iklim özelliklerini anlatmakla kalmayıp karşılaştırma yapmayı da ihmal etmez. Sadece coğrafi özelliklerine değinmeyip bu bölgelerin kültürel ve tarihi farklarını da ele alır. Perslerin hakimiyeti, İskender’in bu topraklara gelişi ve akabinde başlayan Küçük Asya’daki değişimler, Yunan hanedanlıkları, Roma’nın Anadolu’da bulunması ve Küçük Asya’nın eyaletleştirilmesi hakkında kısaca konuşulur.

I. Bölüm: İskender’den Diadohlara: Kurtuluş ve Parçalanma (334-281) (s.29-73), dört alt başlıktan oluşmaktadır. Ana başlık altında MÖ 6 ve 5. yüzyıl Anadolusu’na kısaca değinilir ve gelecek olan alt başlıklarda MÖ 4. yüzyılı daha da açacağı hedeflenir. Ahameniş Anadolusu’nun Düzeni (s.30-35) bölümünde satraplıklar, Anadolu’daki satraplıklar ve hanedanlıklarına, Anadolu üzerinde görülen Pers etkisi, Hellen ve Pers kültürünün etkileşimi ve İskender’in bu topraklara gelişine değinilir. İskender’in Seferi (334-323) (s.35-40) bölümünde sahneye II. Philip, İskender, Memnon ve III. Darius çıkıyor. Pers İmparatorluğu ile Makedon Krallığı ile gerginlikler yaşandığına, II. Philip’in ölümünün öcünü almak ve Yunanları özgür kılmak için İskender’in sefer düzenlediği anlatılır. Perslerin saldırıya hazırlıklı olmadığı, satraplıklar arasında ayrışmalar yaşandığı aktarılır. İskender bu coğrafyada pek çok zafer elde etmiş olmasına rağmen Perslerin güçlü bulunduğu Ege’deki sorunları tam olarak çözüme kavuşturamamıştır. Sınırlar ve Sonuç (s.41-47) bölümünde İskender’in, Yunanların huzursuzluğunu çözmek için Anadolu’daki bazı yerlerden vazgeçmek zorunda kaldığını anlıyoruz. Bölgede yeni liderin artık İskender olduğu, Yunanların gönlü olsun diye yaptığı jestler, İskender’in ölümüne kadar coğrafyada değişen veya yeniden düzenlenen örgütler hakkında bilgiler elde edinebiliyoruz. Yazarımız bu bölüme “Sürgün Edilen Kişilerin Dönüşü İçin Alınacak Tedbirler” adlı bir kararname yazıtının çevirisini de ekler. Diadohlar Arasında Anadolu (323-281) (s.47-73) bölümünde ise İskender’in ölümünden sonra gelişen olayları görüyoruz. Burada sahneye yeni kişiler çıkıyor: Antigonos, Lysimakhos, Ptolemaios, Kassandros, Kardialı Eumenes, Seleukos, Demetrios. Öncelikle Eumenes’in düşman olarak anlatıldığına şahit oluruz. Eumenes’in Antigonosla çarpışmaları ve sonucunda Antigonos’un nasıl Anadolu’nun efendisi olduğu anlatılır. Ptolemaios adalardayken Lysimakhos ve Kassandros’un Demetrios’la, Antigonos’un da Seleukos’la olan gerginliklerine detaylıca değinilir. Antigonos’un ölümüyle bölgeler Lysimakhos ve Pleistarkhos arasında paylaştırıldığı da bildirilir. Bu alt başlıkta “Triparadeisos Bölünmesi (321)” ve “Tek Gözlü Antigonos’a Karşı Son Koalisyon (302-301)” adlı antik metinlerin çevirisi, “Tek Gözlü Antigonos’un Skepsis (Troas) Sakinlerine 311 Barışı Hakkındaki Mektubu” adlı bir mektup çevirisi, “Uzun Süreli Bir Savaş Durumunun Ardından İpotek Borçlarını Düzenleyen Ephesus Kanun” adlı bir kararname yazıtının çevirisine yer verilir.

II. Bölüm: Parçalanmış Anadolu (281-188) (s.74-132) bölümü ilerleyen sayfalarda aktaracağı alt başlıklara kısaca değinir. Bu bölüm I. Seleukos’un ölümünden Apameia barışına kadar olan tarih aralığını ele alır. Apameia barışı itibaren coğrafyada büyük değişikliklerin meydana geldiği, bazı hanedanlıkların yok olduğu aktarılır. Seleukos Asyası (s.76-95) başlığı altında Seleukos’un ölümünden sonra Küçük Asya’da gelişen ve değişen olaylardan bahsedilir. Sırasıyla I. Antiokhos, II. Antiokhos, II. Seleukos, Ieraks, III Antiokhos, Akhaios’un sahneye çıkışı, giriştikleri mücadeleler ve yönetimleri, Pergamon Krallığı’nın okuduğu meydan anlatılır. Hiparşi terimiyle bu bölümde tanıştırılıyoruz. Lysimacheia Konferansı ve ardından Apameia barışıyla Seleukosların Küçük Asya’daki hakimiyetlerinin sona ermesine değinilir. Yazarımız aynı zamanda “Bir Antiokhos Kralı Onuruna Ilion Kararnamesi” adlı bir parçası kayıp olan kararname yazıtının çevirisi, “III. Antiokhos Döneminde Küçük Asya için Bir Başrahip Atanması (Şubat-Mayıs 209)” adlı bir mektubun çevirisi, “Akhaios’un Gaspı (220)” ve Roma ile III. Antiokhos arasında geçen “Lysimacheia Konferansı (196)” adlı Polybios çevirisine de yer verir. Bergama Devletinin Doğuşu ve Yükselişi (s.95-102) kısmında Sartre, Pergamon’un Philetairos’tan II. Eumenes’e kadar olan gelişimini, yönetimde izlediği stratejik yollarını, I. Attalos’un nasıl “Soter” unvanı aldığını, basit bir kentken nasıl Küçük Asya’nın egemeni olduğunu bize aktarır. Burada ayrıca Roma’yı destekleyen devletlerin her türlü haraçtan muaf tutulduğunu da öğreniyoruz. “197’de I. Attalos’a Methiye” adlı bir Polybios çevirisine yer verir. Çevre Yunan Devletleri (s.102-118) kısmında ise Seleukoslara karşı otoritelerini korumayı başaran Herakleia Pontiki ve Rodos devletleri bize tanıtılır. Bu devletlerin kimler tarafından yönetildiği, kurduğu ittifaklar, Seleukosların saldırılarına karşı tutumları, Rodos’un İskender’in ölümünden sonra diğer devletlere gösterdiği tarafsız tutumu, depremden sonra Rodos’a yapılan hayırseverlikler, Apameia barışıyla “armağan” olarak Rodos’a verilen topraklar anlatılır. Bu alt başlıkta aynı zamanda Lagidlerin sahip olduğu yerlere, Antigonos’un seferleri ve çok detaya girmeden Makedon Savaşlarına da değinilir. “II. Ptolemaios Onuruna Düzenlenen Telmessos Kararnamesi (282)” ve “Lysimakhos’un Oğlu Ptolemaios Onuruna Düzenlenen Telmessos Kararnamesi (Şubat 240)” adlı kararname yazıtının çevirisine yer verilir. Yerli Devletlerin Kurulması (s.119-127), yazarımız Bitinya, Pontus, Paflagonya ve Kapadokya’nın yönetimi, sınırları ve tarihinden bahseder. Özellikle Bitinya ve Pontus üzerinde durur. Sartre, Bitinya monarşisinin diğer Helenistik monarşilerden farklı olduğu iddiasını reddetmektedir, bunun nedenini de açıklar. Galatların Baskını ve Yerleşmesi (s.127-132)’nde Galatların kökenine, Anadolu’ya nasıl girdiklerine, kaynak sıkıntısından saldırdıkları Yunan kentlerine, nerede ve nasıl “Galatya” olduklarına değinilir. Yazarımız, her ne kadar o dönemlerdeki Yunan kentlerinin Galat tehditlerinden korkmuş olsalar da Galatların yerleştikleri alanlardaki yerel kültlere de saygı gösterdiğine değinmeyi ihmal etmez. Arkeolojik verilerden Galatların zaman içinde Hellenleştiği görülmektedir.

III. Bölüm: Sivil Yaşam ve Kentsel Toplumlar (3.-2. Yüzyıl) (s.133-240), beş alt başlıktan oluşmaktadır. Yazarımız bu bölümün alt başlıklarında kent yapılarından, mali idarelerinden, sosyal durumların nasıl bir resim çizdiğinden bahseder. Kentin Yayılması (s.136-166) başlığı altında Yunanların kent ve yönetim şekillerine, krallık anlayışlarına, nasıl kent statüsü elde edildiğine, kolonilere, “katoikia” ve “synoikism” terimlerinin açıklamasına değinilir. Sartre, dönüştürülen, yıkılan ve birleştirilen kentler hakkında bilgileri vermeyi ihmal etmez. İçinde 11 adet yazıt içeren “Tek Gözlü Antigonos’tan Lebedos ile Synoikizm Konusunda Teos’a Mektuplar” adlı, “Bir Lagid Yerleşimi: Kilikyalı Arsinoeia” adlı, “Toriaion’un (Tryaion) Frigya Paroraeus’una Terfisi” adlı, “Kapadokya’daki Anisa Kentinden Bir Kararname” adlı kararname yazıtlarının çevirisine yer verilir. Krallar ve Kentler: Eşit Olmayan Bir İlişki (s.166-191) kısmında ise krallıklar, hanedanlıklar, içinde yaşayan kentler, bu kentlerin “autonomia”ları, kralların kentlere yaptığı hayırseverlikler aktarılır. “Eleutheria” terimi değerlendirildiği gibi “eunoia”ya vurgu yapılır. “Pergamon Kralları ile Rhyndakos Apollonia (Apollonia Rhyndacum) Arasındaki İlişkiler” adlı onurlandırma yazıtı, “Kraliçe III. Laodike’nin İasos (Karya) Şehrine Mektubu ve İasosluların Kral III. Antiokhos ve Kraliçe Laodike için Kararnamesi (yak. 196-195)”, “I. Seleukos’un oğlu Antiokhos Onuruna Teos Kararnamesi”, “Kraliçe Apollonis Onuruna Teos Kararnamesi”, “Bergama’nın III. Attalos’un Kentine Dönüşüne İlişkin Kararnamesi” adlı kararname yazıtları, MÖ 203-109 arasına tarihlenen “III. Antiokhos ve Teos” adlı 3 adet mektup çevirilerine yer verilir. Sivil Yaşam (s.191-208) kısmında demos ile boule açıklanır ve bouleutes ile euergetes karşılaştırılır. Bunun yanında Helenistik dönem bir “altın yüzyıl” olarak dile getirilir. Siyasi yaşamda hȃlȃ zorluklar görüldüğüne, siyasilerin kent bakımına verdikleri ilgilere, inşa faaliyetlerine değinilir. Bazı memuriyetlerin de prestij kazandığından bahsedilir. “Myndos Yargıçları Onuruna Samos Kararnamesi (MÖ 280 civarı)” adlı onurlandırma yazıtı çevirisine yer verilir. Uygar Yaşamın Finansmanı (s.208-223) başlığında; hazineler, vergiler, borçlar ve en önemlisi euergetesler üzerine konuşulur. Yazarımız hayırseverliğin, arka planında yaşananları değerlendirerek hangi koşullarda arttığına değinir. “Teos’ta Yeni Vatandaşlar İçin Vergi Muafiyeti (300’e doğru)”, “Kos’ta Şehrin Savunması İçin Halktan Taahhüt Toplanması (MÖ 205-201)”, “Halikarnassos’ta Bir Kamu Borcunun Geri Ödenmesi (3. yüzyıl)”, “Miletos’ta Bir Okul İçin Bağış (MÖ 206-205)” adlı kararname yazıtlarının, “Dionysos Rahipliğinin Satışına İlişkin Priene Yasası (2. yüzyıl)” adlı metin çevirilerine yer verilir. Kentsel Toplumlar (s.223-240) kısmında da nüfus azalmaları ve nedenleri, “anaplerosis”, ikamet ve vatandaşlık ile ilgili bilgiler aktarılır. Sivil yapının gücünün önemine değinilip sosyal rollerden bahsedilir. İçeriğinde 3 adet yazıt bulunan “II. Seleukos Zamanında Smyrna ve Sipylos Magnesiası Kolonları” adlı kararnamelerinin ve 5 adet yazıttan oluşan “Kymeli Archippe” onurlandırmalarının çevirisine yer verilir.

IV. Bölüm: Kent Ekonomisi (3.-1. Yüzyıllar) (s.241-271), iki alt başlıktan oluşmaktadır. Üretim Sorunları (s.243-268) kısmında Antik dünyanın ticaretine, lojistiğine, pazarlarına, dövizlerine ve ithal ve ihraç edilen her türlü ürüne değinilir. Her kent bir zanaat endüstrisine sahip olmasına rağmen kazılardan çıkarılan her seramiğin yanıtsız olduğu aktarılır. Aynı zamanda yazarımız seramikler, seramikte kullanılan malzemeler, yün ve ketenler, sikkeler ve amfora damgaları hakkında da bizi bilgilendirir. 3 adet mektuptan oluşan “Kos Kentine Kraliyet Mektupları (MÖ 240 civarı)” adlı yazıt çevirilerine yer verilir. Refah mı, Gerileme mi? (s.268-271) kısmında ise sikkelerin bir ihtiyaç olup olmadığı sorusuyla harekete geçilir. Kentlerin refah düzeylerinin nasıl ölçüleceği ele geçen yapı verileriyle değerlendirilir. Ayrıca masrafların karşılandığı yerlere değinilir.

V. Bölüm: Kırsal Dünya ve Yerli Toplumlar (s.272-327) iki alt başlıktan oluşur. Sartre bu bölüme başlarken mülkler hakkında az çok bilgi belgelenmiş olsa da köyler ve köylüler hakkında neredeyse hiç bilgi bulunmadığını aktarır. Adak yazıtlarında köylerin dini yaşamları hakkında bilgiler edinebiliyoruz ama örgütlenmeleri hakkında edinemiyoruz. Bölümün ilk alt başlığı Kırsal Alanların İşletilmesi (s.273-312); toprak kullanımı, mülkiyeti, mülkiyet hakkı, kraliyet mülkleri, “aphesei”, “laoi” ve “khorabasilike” terimleri, toprak bağışları, kutsal alanlar ve yönetimi, askeri yerleşimler, kolonicilik, borçluların mülkiyetlerine uygulanan işlemler, toprağı işlerken kullanılan işgücü, kira sözleşmeleri, ürünler ve fiyatlandırılmaları üzerinde durulur. Bu konular bolca yazıtlarla örneklendirilir. Aynı zamanda Sartre, tarıma kattığı canlılıktan ötürü eşrafın Hellenleşmesinin önemini bildirir. “Mnesimakhos’un Sardes Ovasındaki Toprakları (4. Yüzyıl Sonu)”, “MÖ 270 (?) Civarında I. Antiokhos Tarafından Assoslu Aristodikides’e Toprak Bağışı”, iki adet mektup ve bir senetten oluşan “Kraliçe Laodike’ye Bir Alanın Satışı (Kyzikos Bölgesi)”, “Bir Galat Baskınının Ardından Köylüler Tarafından Çıkarılan Kararname”, “Amos’ta (Rodos Pereası) Arazi Kiralamaları (MÖ 3. Yüzyılın Sonu)”, “Buğday Tedariklerine İlişkin Samos Kanunu (MÖ 275 Civarı)”, “Samilerin Boulagoras Onuruna Yayımladıkları Kararname (MÖ 243/2)” ve “Miletos ve Pedasa Arasında Sympolitea Antlaşması (Şubat 187 veya 186)” adlı yazıtlara yer verilir. Kırsal Topluluklar (s.312-327) kısmında köy ve köylülerin sınıflandırılabildiğine, haraçlara, özerk köy özelliklerine, koinonlara, kırsalların etnik çeşitliliğine, kült ve kültürlerine, tanrı ve tanrıçaların doğurganlık simgelerinin tartışmasına değinilir. Yazarımız kırsal yerleşimi tanımlamak için kullanılan eski Yunanca kelimelerden bahseder, ayrıca kırsal kesimin yaşam biçimini antik yazarlardan her zaman öğrenemediğimizi ama bu kesimin sürekli güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya kaldığını aktarır. “II. Eumenes Zamanında Bir Likya Topluluğunun Yaşadığı Sıkıntılar (181)” adlı bir yazıta verilir.

VI. Bölüm: Vesayetten Eyaletleşmeye: Roma Anadolusu’nun Başlangıcı (189-31) (s.328-389), dört alt başlıktan oluşur. Bu bölüm itibariyle yazarımızın da dediği gibi Dünya’nın artık Roma’nın dostları ve diğerleri olarak bölündüğüne şahit oluruz. Bergama ve Rakipleri (188-133) (s.330-345) başlığı altında; Bergama’nın Apameia barışından sonra elde ettiği gücün kazançlarına, II. Eumenes’in başarılarına, Roma’nın Pergamon ve Rodos’u düşürmeye çalışmasına, bağımsız kılınan kentlere, Pergamon’un Roma’ya miras bırakılmasına değinilir. Sartre, aynı zamanda stratejistlerden ve Pergamon Krallığı sayesinde yeni kurulan kentlerden bahseder. “Attalos’tan (II) Pisidialı Amlada’ya Mektup (160 Civarı)”, “Araksalı Orthagoras için Kararname (MÖ 130-120 Civarı)” ve “III. Attalos’un Ölümünden Sonra Pergamon Kararnamesi” adlı yazıt çevirilerine yer verilir. Asya’nın İlk Roma Eyaleti ve Komşuları (133-88) (s.345-367) kısmında ise Aristonikos’un ayaklanmasına ve Küçük Asya Eyaleti’nin oluşturulmasına ayrıntılı değinilir. “Lex Portus Asiae” ve “Lex Sempronius” yasalarının içeriğinden bahsedilir. Sartre, Sulla’nın yeni bir dönem kurucusu olarak gözüktüğünü aktarırken eyaletin borçlarıyla nasıl uğraşıldığını, atanan kamu görevlilerini ve Roma’yı kendi kültleriyle nasıl onurlandırdıklarını anlatır. 5 sütundan oluşan “Kolophon’un Polemaios Kararnamesi”, “Ephesus’ta Korsanlar (2. yüzyıl sonu – 1. yüzyıl başı)” ve biri Miletos’tan diğeri de Ksanthos’tan olmak üzere “Asia ve Likya’da Roma Kültü” adlı yazıt çevirilerine yer verilir. Mithridatis Savaşı’nda Anadolu (88-63) (s.367-384), üç kere yapılan Mithridatis savaşlarına detaylıca değinilir. Yazarımız, Anadolu’nun savaşlardan en çok etkiyi alan taraf olduğunu ileri sürer. “Pontus Kralı VI. Mithridatis” adlı Florus’tan bir metin çevirisine ve “Mithridatis Savaşı Sırasında Ephesus Kararnamesi” adlı yazıt çevirisine yer verilir. Bölümün son alt başlığı İç Savaşlar Dönemi (63-31) (s.384-389), Roma’daki iç savaşın Anadolu’yu da etkilediği anlaşılır. Sırasıyla Pompeius, Caesar, Brutus ve Cassius, Antonius’un Anadolu’daki işleri, başarıları, aldıkları önlemleri ve düzenlemeleri aktarılır. Ayrıca Likya’daki kent sorunlarına, Labienus’un tehdidine, Antonius’un getirdiği barış ve yeniden yapılanma dönemine de değinilir.

VII. Bölüm: Kargaşa İçindeki Kentler (133-31) (s.390-439), üç alt başlıktan oluşur. Kentlerin Kurulması ve Kurumsal Yenilikler (s.391-408), alt başlığında Romalılar itibariyle kurulan yeni kentlerden ve burada asıl önemli rolün Pompeius’un olduğundan bahsedilir. “Polis” ile “politeia” arasındaki fark açıklanır. Pompeius’un eyalet ve kent çalışmalarına, Antonius’un kentlere olan icraatlarına, Caesar zamanı oluşturulan kolonilere, Roma’nın kendisini destekleyen kentlere gösterdiği imtiyazlara, iç savaşta Anadolu’daki kentlerin yaşadığı kafa karışıklıklarına değinilir. 3 sütundan oluşan “Kolophon’un Menippos için Çıkardığı Kararname” adlı yazıt çevirisine ve yazarımız Lex Pompeia’dan bahsettikten sonra bize “Lex Pompeia ve Bitinya’daki Kentsel Kurumların Organizasyonu” adlı Genç Plinius’un 3 mektubuna yer verir. Roma Anadolusu’nun Yağmalanması (s.408-423) kısmında, Anadolu’nun vergi tahsildarlarından çektikleri çileler anlatılır. Sartre, Asya’nın eyaletleştikten sonra mı, yoksa genel olarak Cumhuriyet’te meydana gelen sıkıntılardan mı etkilendiğini sorar çünkü yazarımız Roma sömürüsünün tarihlendirilmesinin bu yüzden zor olduğunu iddia eder. Sömürüyü engellemek için devlet adamlarınca yapılan vergi düzenlemeleri ele alınır. Bu bölümde sık sık Cicero’nun yazıları kaynak olarak gösterilir. Yeni Bir Belediye Aristokrasisinin Ortaya Çıkışı (s.423-439) kısmında ise yazarımız yeni siyasi ve ekonomik koşulların yeni bir örgütlenmenin ortaya çıkmasına ön ayak olduğunu anlatır. Genelde ticari kaygılarla Anadolu’ya yerleşen Romalı ailelere, sefaletten kazanç sağlayanlara, kentlerdeki “patronluk”a, zengin Yunanların hangi Romalı önde geleniyle çıkar ilişkisi kurduğuna değinilir. Gaius Iulius Zoilos tanıtılır. Ayrıca Sartre, euergetesliğin mali boyutunun arttığını bildirir. “Yunan Amiralleri Lehine Bir Senatus Consultum (Asklepiades’in Senatus Consultum’u) (MÖ 78)” adlı yazıt çevirisine ve “Sıradışı Vatandaşlar: Mylasa’dan Euthydemos ve Hybreas” adlı Strabon’dan metin çevirisine yer verilir.

Yazarımız, Sonuç (s.440-442) kısmında üç yüzyıl boyunca Anadolu’daki kentlerin bir macera içerisinde bulunduğundan bahseder. Kentlerin taraf tutarak ya ödüllendirildiğine ya da bedel ödediğine, hayırseverlikte görünen değişikliklere, kitapta hiçbir zaman eksikliğini hissettirmeyen mektup ve kararnamelerin önemine şahit oluruz. Anadolu’nun Hellen ve Pers kültürleriyle etkileşimler yaşamasına rağmen yerel kültürlerini de nasıl koruduğu aktarılır.

İçindekiler (Dİkkat: Koyu renkle ve italik yazılmamış parantez içindeki sayılar, sayfa sayılarıdır)
Önsöz (9-11), Giriş (17-28), I. İskender’den Diadohlara: Kurtuluş ve Parçalanma (334-281) (29-73), II. Parçalanmış Anadolu (281-188) (74-132), III. Sivil Yaşam ve Kentsel Toplumlar (3.-2. Yüzyıl) (133-240), IV. Kent Ekonomisi (3.-1. Yüzyıllar) (241-271), V. Kırsal Dünya ve Yerli Toplumlar (272-327), VI. Vesayetten Eyaletleşmeye: Roma Anadolusu’nun Başlangıcı (189-31) (328-389), VII. Kargaşa İçindeki Kentler (133-31) (390-439) ana başlıklarından oluşur. Son olarak; Sonuç (440-442), Antik Kent İsimleri (443-450), Kaynakça (451-472), Dizin (473-496) bölümleri gelmektedir.

I. bölümün alt başlıkları: Ahameniş Anadolusu’nun Düzeni (30-35), İskender’in Seferi (334-323) (35-40), Sınırlar ve Sonuç (41-47), Diadohlar Arasında Anadolu (323-281) (47-73).

II. bölümün alt başlıkları: Seleukos Asyası (76-95), Bergama Devletinin Doğuşu ve Yükselişi (95-102), Çevre Yunan Devletleri (102-118), Yerli Devletlerin Kurulması (119-127), Galatların Baskını ve Yerleşmesi (127-132).

III. bölümün alt başlıkları: Kentin Yayılması (136-166), Krallar ve Kentler: Eşit Olmayan Bir İlişki (166-191), Sivil Yaşam (191-208), Uygar Yaşamın Finansmanı (208-223), Kentsel Toplumlar (223-240).

IV. bölümün alt başlıkları: Üretim Sorunları (243-268), Refah mı, Gerileme mi? (268-271).

V. bölümün alt başlıkları: Kırsal Alanların İşletilmesi (273-312), Kırsal Topluluklar (312-327).

VI. bölümün alt başlıkları: Bergama ve Rakipleri (188-133) (330-345), Asya’nın İlk Roma Eyaleti ve Komşuları (133-88) (345-367), Mithridatis Savaşı’nda Anadolu (88-63) (367-384), İç Savaşlar Dönemi (63-31) (384-389).

VII. bölümün alt başlıkları: Kentlerin Kurulması ve Kurumsal Yenilikler (391-408), Roma Anadolusu’nun Yağmalanması (408-423), Yeni Bir Belediye Aristokrasisinin Ortaya Çıkışı (423-439).

Kitap: M. Sartre, Helenistik Anadolu Ege’den Kafkasya’ya. Çev. H. Meral. Ankara 2024. Doğu Batı Yayınları, 496 sayfa. ISBN: 9786258123913